Sanatçının Muhalifi mi Yandaşı mı?

“Sanatçı muhalif de, yandaş da olmaz. Sanatçı sanatçıdır. Halk onun sanatını seviyor, görüşünü değil.” diyor bir söyleşisinde Orhan Baba. Belli ki son zamanlarda şahsına yönelik eleştiriler babayı rahatsız etmiş. “Batsın bu dünya” , “şikayetim yaradana”, “şaşıran sen mi yoksa ben miyim bilemedim” diyen aynı Orhan Baba değil midir? Mehmet Akif de bir dizesinde “Ağzım kurusun yok musun ey adli ilahi” diye yakarış içine girer. Akif, çağdaşı ve dostu Neyzen Tevfik gibi daima eleştirel bir kimlikte yazmadı mı? Orhan Baba’nın kadere olan isyanında, “hor görme”diği gariplere olan empatisinde onu mesleğinin zirvesine taşıyan muhalif ruhu değil miydi? Hatta, TRT tarafından uzun yıllar yasaklandı. Gencebay, öbür mahallenin delikanlısıydı. Muhalifti, isyankardı, “kula kulluk edene yazıklar olsun” diyecek kadar... Orhan Baba’nın şarkıları kadere isyan orijinlidir, sisteme değil; düzeltemeyeceği kadere isyan ettiği için “arabesk”çi olarak anılır. Öyle ya da böyle bir isyandır Orhan Gencebay’ı farklılaştıran.  Dadaloğlu gibi, “Ferman padişahın dağlar bizimdir.” diyemedi.

Zaman evrildi ve o değişim rüzgarı Orhan Baba’yı da vurdu. Baba, şimdi ise; halkın sanata olan ilgisine dem vurarak, sanatçının işinin sanattan ibaret olmasını gerektiğini söylüyor. Peki sanatçının ve sanatın misyonu nedir, bir ona göz atalım.

Önce sanat denilen şeyi tarif etmekte fayda var. Sanat, “Bir duygu, tasarı, güzellik vb.nin anlatımında kullanılan yöntemlerin tamamı veya bu anlatım sonucunda ortaya çıkan üstün yaratıcılık.” TDK böyle tanımlıyor. Felsefede ise “Estetik” çıkıyor karşımıza. O ise; denge, uyum, armoni, güzellikte yer buluyor. Sanatçının işi nedir, diye soracak olursak, “denge, uyum, güzellik, armoni ile ortaya çıkan duygunun anlatıcısı”dır, diyebiliriz.

Peki sanatçının hammaddesi ne olacak? Yani bir ağıt yakan ozan, “Mars’tayım yalanım yok baskın yedim dün gece” ya da “Saçlarına Uranüs düşmüş koparma anne” mi diyecektir? Sanatçının hammaddesi bu dünya, yaşadığı evrendir. Haliyle, sanatçı yaşadığı, gördüğü (göreceği ve/veya yaşamdan olmayan bir fanteziyi) bozuklukları düzeltmeye; sesle, tınıyla, görüntüyle, fırçayla, dansla yeniden dönüştürmeye çalışır. Dönüştürürken de yaratıcı bir etkinlik içerisindedir. O nedenle bazı inanç sistemlerinde, sanat eserlerine karşı belirgin bir uzaklık bulunur. Sanatçının yaptığı iş bayağı olarak nitelenir ve tanrıya şirk koşulduğu düşünülür. Çünkü inananlar için, yaratmak yalnızca ilahi bir kudrete dayanır. Hal böyleyken, sanatçının üzerindeki yükün ne kadar fazla olduğu su götürmez. Sanatçı, düzenden yana olursa sanat icra edemez. Kopyacılık da yaratıcılıkla bağdaşmaz. Sanatçının eseri orijinal olduğu kadar, yeni bir bakış ortaya koymalıdır. Demek ki, sisteme muhalif olmayan (hangi görüş ve ideoloji olursa olsun) sanatçı, felsefik anlamda bir sonuç ortaya koyamaz. Sanatçı, muhalefetten, bağımsızlıktan ve eleştiriden beslenir. O nedenle, Orhan Gencebay’ın görüşünü kabul edemeyeceğimizi üzülerek söylemek isteriz. Sanatın ve sanatçının ciddi anlamda deforme olduğu günümüzde, bırakalım bir nefes kalsın.